Het mysterie van de luidspreker en het menselijke oor

vragen 22-08-2013 14:57

Ik leg u graag het volgende voor: ik begrijp dat het oor door middel van trilhaartjes bepaalt wat ik hoor; bijvoorbeeld een piano en een gitaar samen hoor ik afzonderlijk. Hoe kan het dan dat een speaker slechts één spreekspoel nodig heeft om al deze verschillende frequenties op hetzelfde moment te produceren? Dus, hoe is het mogelijk dat je met één speaker meerdere instrumenten kan onderscheiden?
Siem en Renier

Beste Siem en Renier,

Het is inderdaad wonderbaarlijk hoe een compleet muziekstuk de hele elektronische opname- en weergaveketen kan doorlopen,en vervolgens via een stuk op en neer wapperend karton of kunststof - want dat is in essentie wat een luidspreker is - kan worden weergegeven! Dat het menselijk oor erin slaagt die samengestelde geluidsgolven weer te herleiden tot een muzikale ervaring, en de diverse individuele instrumenten kan herkennen, is misschien nog wel indrukwekkender. Dat werkt inderdaad met detectie door trilhaartjes in het slakkenhuisvormige binnenoor. Dit proces, en dan vooral de psychologische interpretatie van de zenuwimpulsen die de haartjes op het basilair membraan naar de hersenen sturen, is nog altijd niet honderd procent helder.

Hoe werkt het gehoor

Terug naar de speaker. Eén luidspreker die verschillende instrumenten tegelijk kan weergeven is inderdaad moeilijk voor te stellen, maar als je het wiskundig benadert, valt het toch wel te begrijpen. De trillingen van de afzonderlijke instrumenten, die overigens op zichzelf alweer bestaan uit een samenstelling van tientallen tot honderdtallen trillingen met afzonderlijke frequenties en volumes, kun je eenvoudigweg optellen in een rekensom. De uitkomst van die som is de golfvorm van de complete mix van alle instrumenten. Dat is de zwarte lijn die je ziet in de grafische golfvormweergave van je sequencer of audio-editor. Bij de weergave wordt een stroompje, waarvan de spanning exact varieert volgens die getoonde golfweergave, gestuurd naar je luidspreker. Vervolgens gaat de conus van die luidspreker volgens die curve trillen, en neemt ons oor het geluid waar. De horizontale lijn die door de golfweergave loopt, is het nulpunt (en bij de speaker de ruststand van de conus). Alles daarboven is een positieve stroom; de conus beweegt dan naar voren. Alles onder de lijn is een negatieve stroom; de conus beweegt naar achteren. Een heel simpele grafische weergave van het optellen van geluidsgolven kun je hier vinden:

Link

Zou je aan die speakerconus een potlood bevestigen - don’t try this at home! - en een rol papier met constante snelheid langs dat potlood halen terwijl de speaker geluid weergeeft, dan zou je precies dezelfde golfvorm uit je sequencer/editor terugzien. Trouwens als je aan het membraan van de microfoon waarmee het geheel is opgenomen zo’n zelfde potloodconstructie bevestigt, krijg je ook diezelfde curve.

Het komt er in elk geval op neer dat de luidspreker in de praktijk niet elk instrument apart hoeft weer te geven, maar slechts één geluidsgolf, trilpatroon, stroompje, uitslagcurve of hoe je het ook wilt noemen, die de optelsom is van alle elementen in het stuk muziek. De luidspreker en alle componenten in de elektronische keten zijn slechts de slaaf van de variaties in stroomspanning die ze aangeboden krijgen. Zoals een blad dat door de wind wordt voortgeblazen (mooi onderwerp voor een Haiku !). Het zijn de wonderbaarlijke mechanismen in ons oor en de psychologische processen in ons brein die erin slagen om die domme spanningsvariatie, die door de luidspreker in een variatie in luchtdruk wordt omgezet, te herleiden tot een muzikale ervaring, waarin we zelfs de afzonderlijke instrumenten kunnen herkennen. Het basisgevoel voor muziek en geluid zit diep in ons DNA verankerd, maar het herkennen van muzikale patronen en individuele instrumenten is een leerproces.

Voor het herkennen van instrumenten is dus training nodig; een onervaren luisteraar heeft vaak moeite om de afzonderlijke instrumenten te onderscheiden. Wij muzikanten en producers hebben daar al jarenlange ervaring mee, en ons lukt dat dan ook veel beter.

zoeken
zoeken